 |
| Stat? |
Dette er fortsatt ein teoretisk tanke utan tydelig oppslutnad, og går naturligvis tvert imot den nå pågåande palestinske kampen for å bli anerkjent som stat (eller ikkje-stat, heiter det visst nå) i FN. Det er nok også merkt av desperasjon, vegen til eit sjølstendig Palestina som eigen stat ser ut til å vere heilt blokkert, og sjøl om diplomatiet skulle føre fram, så er "realitetane på bakken" - dei israelske busettingane og byane på Vestbreidda - alt slik at det ser ut som ein ønskedraum å kunne "reversere situasjonen tilbake til 1967", som uansett knapt gir palestinarane eit økonomisk levedyktig område. Og busettingane blir fleire og tar stadig meir plass men diplomatiet står stille. Er det på tide å tenke nytt?
Einstatsløysing 1: Binasjonal stat
Nå er ikkje dette, å ha ein felles stat for jødar og palestinarar over heile området noen ny tanke. Alt da britane trakk seg ut i 1948 var spørsmålet om ein ”binasjonal stat” for jødar og arabarar aktuell. Det var da spesielt liberale og venstreorienterte jødar som argumenterte for det, med filosofen Martin Buber (1878-1965) som ein viktig talsmann for ei løysing der ingen av folkegruppene skulle dominere over den andre. Dei kalte seg også ”sionistar”, men vart avvist av hovudretninga som arbeidde for ein spesifikk jødisk stat. På arabisk side var det heller ingen sympati for tanken, og den døde bort i og med krigen i 1948 og utviklinga deretter.
Einstatsløysing 2: Eitt Palestina
Da den palestinske nasjonalismen vaks fram med Fatah og PLO på 1960-talet, gjekk jo også dei inn for ei einstatsløysing, men av ein annan karakter: Eitt Palestina over heile området. Israel skulle opphøyre, mens dei jødane som budde i Palestina i 1948 skulle reknas som palestinarar og få høve til å bli borgarar i PLOs Palestina. Det var altså ein retur til situasjonen i 1948, men nå da med eit nasjonalt palestinsk (arabisk) overtak. Dei som kom til Israel etter 1948 var ikkje inkludert i denne løysinga.
Einstatsløysing 3: Sosialistisk stat
Mellom dei meir eller mindre luftige ideane frå 1970-talet, kan vi også nemne den antisionistiske organisasjonen Matzpen, som var eit venstre-utbrot frå det israelske kommunistpartiet Maki. Dei stod eigentlig ikkje for ei einstatsløysing for Israel/Palestina, men for ein større sosialistisk føderativ stat for heile Midtausten. Den jødiske nasjonen i Israel var ein realitet, meinte dei, og hadde rett til nasjonalt sjølstende innanfor denne større sosialistiske føderasjonen, på samme måte som ”kurdarar, sør-sudanesarar” og andre ikkje-arabarar. Men dette betydde ikkje nødvendigvis noen separat israelsk-jødisk stat, utan at dei var klare på korleis dette sjølstendet da skulle framstå.
Også på palestinsk side var det tidlig på 1970-talet liknande tankar frå dei mest venstreorienterte, spesielt den Demokratiske Folkefronten (DFLP). Dei var kritiske til den ”borgarlige nasjonalismen” til Fatah, og låg ikkje langt unna tanken om å skape ein felles jødisk-arabisk stat foreint i sosialisme og utan nasjonal undertrykking. I 1974 endra dei derimot retning til det nær motsatte, og vart dei første på palestinsk side til argumentere for ei tostatsløysing, som altså innebar ei erkjenning av Israels eksistens og at Palestina måtte opprettas i Vestbreidden og Gaza. Først fleire år seinare gjekk PLO inn på samme tanke, som vart grunnfesta i Oslo-avtalen i 1992.
Einstatsløysing i teorien
Den prosessen er det altså som noen både på israelsk og palestinsk side meiner er komme til sin ende utan å ha gitt noe resultat. Er palestinarane nå kanskje bedre tent med å akseptere at det er geografisk, politisk og økonomisk umulig å dele opp dette landområdet i to levedyktige statar? Legg den partikulære nasjonalismen til sides, og sats i staden på demokratiske krav: Dersom ein godtar integrering av heile området i ein stat, så vil kravet om fulle rettar for alle innbyggarane i den staten bli uimotståelig. Ja, seier dei, israelsk politikk på Vestbreidda kan sammenliknas med apartheid: Dei opprinnelige innbyggarane blir tvungne inn i leirar eller i små, usjølstendige områder som ikkje er levedyktige (bantustans). Dei som er utanfor manglar rettar, arbeid, økonomi, får ikkje bruke dei samme vegane som busettarane, får oliventrea sine hogd ned og så vidare. Dette er i strid med almenne menneskerettar og er berre mulig fordi dei er ”utlendingar”, ”fremmende” i forhold til den dominerande israelske staten. Fjern dette stemplet av ”utlending”, aksepter staten og forlang rettar som innbyggarar på line med alle andre, så vil det bli umulig for staten på sikt å fortsette denne diskrimineringa; palestinarar på Vestbreidda vil da måtte få samme rettar som palestinararne i Galilea og resten av Israel.
Det kan vere ein besnærande tanke, men det møter noen problem. For det første, så vil det vere eit nederlag for den palestinske nasjonale tanken som har halde nasjonen og folket i live dei siste generasjonane: Statens navn vil vere Israel, og ”palestinar” vil berre bli eit etnisk merke mellom israelarane. Det er vanskelig å tenke seg at det er politisk mulig for palestinarane å godta.
For det andre kan eller vil det bety dødsstøtet for den sionistiske tanken om ein ”jødisk stat”. Israel tolererer i dag ein arabisk minoritet på 20 prosent i det ”egentlige Israel”, altså innanfor 1967-grensene. Det gir likevel eit så stort jødisk fleirtal at statens jødiske karakter ikkje er utfordra. Men om ein legg på tre millionar palestinarar frå Vestbreidda og Gaza, blir balansen annleis: Fortsatt eit jødisk fleirtal, med ca. 6 millionar jødar mot 4,5 millionar palestinarar. Men sjøl utan å skule til den demografiske utviklinga (at palestinarane har større folkevekst) vil dei to gruppene vere såpass jamnstore at det over tid vil vere vanskelig å bevare Israel som ein reint eller i hovudsak jødisk stat. Ein slik binasjonal (eller bi-etnisk) stat er nok noe heilt anna enn det statens grunnleggarar tenkte seg. Og heller ikkje statens leiarar idag, det ville trulig vere like stort politisk sjølmord for israelske leiarar å gå inn på ein slik oppgivelse av sin nasjonale karakter, som det ville vere for dei palestinske.
Og dei har også støtte for det i folket. Det vart nylig gjort ei spørreundersøking mellom israelarar om rettane til dei israelske arabarane, altså dei innanfor ”Israel av 1967” som nå har israelsk statsborgarskap. 47 prosent meinte at desse bør fråtas statsborgarskapet og overføras til dei palestinske områda. Ein tredel meinte at arabarane burde miste stemmeretten i israelske val. 60 prosent meinte at jødar måtte gå foran arabarar ved tilsettingar, og 40 prosent ville ikkje at deira barn skulle gå i samme skule som arabiske. Dette gjaldt altså dei arabarane som har hatt israelsk statsborgarskap i fleire generasjonar. Om Israel skulle annektere Vestbreidda (noe 40 prosent støttar), så avviser heile 70 prosent at arabarane der skulle få stemmerett, og tre av fire meiner arabarane ikkje må få kjøre på jødanes vegar. Det vil si, seier Ha’artez som gjorde undersøkinga, at dei utan hemningar støttar ein apartheidpolitikk. Det virker dermed lite trulig at eit palestinsk krav om ”ja til integrasjon i Israel, mot fulle demokratiske rettar”, vil få noen særlig respons i israelsk politisk opinion.
Einstatsløysing i praksis
Det virker altså vanskelig å sjå at ei einstatsline vil føre til noen store framskritt for palestinaranes rettar. I staden kan ein vel heller seie at vi faktisk står foran ei heilt anna einstatsløysing i realiteten: Ein einskaplig israelsk stat utan palestinske rettar. Haldningane til den israelske opinionen reflekterer jo langt på veg ein realitet: Større og større områder av Vestbreidda blir israelske, palestinarane drivas fysisk tilbake, og den palestinske autoriteten blir meir og meir ein lokal administrasjon som lever på Israels nåde. Unntaket er altså Gaza, som har meir og meir si eiga historie, i desse dagar under fornya press, men som er for lite både i folketal og område til å utgjere noen palestinsk stat på eiga hand.
Einstatsløysing 3: Sosialistisk stat
Mellom dei meir eller mindre luftige ideane frå 1970-talet, kan vi også nemne den antisionistiske organisasjonen Matzpen, som var eit venstre-utbrot frå det israelske kommunistpartiet Maki. Dei stod eigentlig ikkje for ei einstatsløysing for Israel/Palestina, men for ein større sosialistisk føderativ stat for heile Midtausten. Den jødiske nasjonen i Israel var ein realitet, meinte dei, og hadde rett til nasjonalt sjølstende innanfor denne større sosialistiske føderasjonen, på samme måte som ”kurdarar, sør-sudanesarar” og andre ikkje-arabarar. Men dette betydde ikkje nødvendigvis noen separat israelsk-jødisk stat, utan at dei var klare på korleis dette sjølstendet da skulle framstå.
Også på palestinsk side var det tidlig på 1970-talet liknande tankar frå dei mest venstreorienterte, spesielt den Demokratiske Folkefronten (DFLP). Dei var kritiske til den ”borgarlige nasjonalismen” til Fatah, og låg ikkje langt unna tanken om å skape ein felles jødisk-arabisk stat foreint i sosialisme og utan nasjonal undertrykking. I 1974 endra dei derimot retning til det nær motsatte, og vart dei første på palestinsk side til argumentere for ei tostatsløysing, som altså innebar ei erkjenning av Israels eksistens og at Palestina måtte opprettas i Vestbreidden og Gaza. Først fleire år seinare gjekk PLO inn på samme tanke, som vart grunnfesta i Oslo-avtalen i 1992.
Einstatsløysing i teorien
Den prosessen er det altså som noen både på israelsk og palestinsk side meiner er komme til sin ende utan å ha gitt noe resultat. Er palestinarane nå kanskje bedre tent med å akseptere at det er geografisk, politisk og økonomisk umulig å dele opp dette landområdet i to levedyktige statar? Legg den partikulære nasjonalismen til sides, og sats i staden på demokratiske krav: Dersom ein godtar integrering av heile området i ein stat, så vil kravet om fulle rettar for alle innbyggarane i den staten bli uimotståelig. Ja, seier dei, israelsk politikk på Vestbreidda kan sammenliknas med apartheid: Dei opprinnelige innbyggarane blir tvungne inn i leirar eller i små, usjølstendige områder som ikkje er levedyktige (bantustans). Dei som er utanfor manglar rettar, arbeid, økonomi, får ikkje bruke dei samme vegane som busettarane, får oliventrea sine hogd ned og så vidare. Dette er i strid med almenne menneskerettar og er berre mulig fordi dei er ”utlendingar”, ”fremmende” i forhold til den dominerande israelske staten. Fjern dette stemplet av ”utlending”, aksepter staten og forlang rettar som innbyggarar på line med alle andre, så vil det bli umulig for staten på sikt å fortsette denne diskrimineringa; palestinarar på Vestbreidda vil da måtte få samme rettar som palestinararne i Galilea og resten av Israel.
Det kan vere ein besnærande tanke, men det møter noen problem. For det første, så vil det vere eit nederlag for den palestinske nasjonale tanken som har halde nasjonen og folket i live dei siste generasjonane: Statens navn vil vere Israel, og ”palestinar” vil berre bli eit etnisk merke mellom israelarane. Det er vanskelig å tenke seg at det er politisk mulig for palestinarane å godta.
For det andre kan eller vil det bety dødsstøtet for den sionistiske tanken om ein ”jødisk stat”. Israel tolererer i dag ein arabisk minoritet på 20 prosent i det ”egentlige Israel”, altså innanfor 1967-grensene. Det gir likevel eit så stort jødisk fleirtal at statens jødiske karakter ikkje er utfordra. Men om ein legg på tre millionar palestinarar frå Vestbreidda og Gaza, blir balansen annleis: Fortsatt eit jødisk fleirtal, med ca. 6 millionar jødar mot 4,5 millionar palestinarar. Men sjøl utan å skule til den demografiske utviklinga (at palestinarane har større folkevekst) vil dei to gruppene vere såpass jamnstore at det over tid vil vere vanskelig å bevare Israel som ein reint eller i hovudsak jødisk stat. Ein slik binasjonal (eller bi-etnisk) stat er nok noe heilt anna enn det statens grunnleggarar tenkte seg. Og heller ikkje statens leiarar idag, det ville trulig vere like stort politisk sjølmord for israelske leiarar å gå inn på ein slik oppgivelse av sin nasjonale karakter, som det ville vere for dei palestinske.
Og dei har også støtte for det i folket. Det vart nylig gjort ei spørreundersøking mellom israelarar om rettane til dei israelske arabarane, altså dei innanfor ”Israel av 1967” som nå har israelsk statsborgarskap. 47 prosent meinte at desse bør fråtas statsborgarskapet og overføras til dei palestinske områda. Ein tredel meinte at arabarane burde miste stemmeretten i israelske val. 60 prosent meinte at jødar måtte gå foran arabarar ved tilsettingar, og 40 prosent ville ikkje at deira barn skulle gå i samme skule som arabiske. Dette gjaldt altså dei arabarane som har hatt israelsk statsborgarskap i fleire generasjonar. Om Israel skulle annektere Vestbreidda (noe 40 prosent støttar), så avviser heile 70 prosent at arabarane der skulle få stemmerett, og tre av fire meiner arabarane ikkje må få kjøre på jødanes vegar. Det vil si, seier Ha’artez som gjorde undersøkinga, at dei utan hemningar støttar ein apartheidpolitikk. Det virker dermed lite trulig at eit palestinsk krav om ”ja til integrasjon i Israel, mot fulle demokratiske rettar”, vil få noen særlig respons i israelsk politisk opinion.
Einstatsløysing i praksis
Det virker altså vanskelig å sjå at ei einstatsline vil føre til noen store framskritt for palestinaranes rettar. I staden kan ein vel heller seie at vi faktisk står foran ei heilt anna einstatsløysing i realiteten: Ein einskaplig israelsk stat utan palestinske rettar. Haldningane til den israelske opinionen reflekterer jo langt på veg ein realitet: Større og større områder av Vestbreidda blir israelske, palestinarane drivas fysisk tilbake, og den palestinske autoriteten blir meir og meir ein lokal administrasjon som lever på Israels nåde. Unntaket er altså Gaza, som har meir og meir si eiga historie, i desse dagar under fornya press, men som er for lite både i folketal og område til å utgjere noen palestinsk stat på eiga hand.
2 kommentarer:
Glimrende oversikt. En kommentar:
Du nevner ikke USA noen steder, men de har jo også en nøkkelrolle i konflikten, slik jeg har forstått.
USA støtter Israel og jødene så godt de kan, og jeg vil tro det er gode sjanser for at de også ville støttet en enstatsløsning. Vi kan ikke forvente at USA kommer til å gripe inn i konflikten så lenge Palestina er en annen stat. Men vil USA kunne støtte Israel i samme grad om det ble en apartheid-stat? Selv om USA går med på mye, så vil jo uansett grensene gå et sted for dem også - spesielt når det kommer til rasisme og mangel på frihet. Kan det ikke tenkes at dette alternativet, en enstatsløsning, vil gjøre at USA "endelig" kan bruke sin innflytelse på Israel til å holde dem i skinnet?
Argumentet deres i dag er jo stort sett at Palestina ikke er Israel, og at Israel, fordi det er et rikt og USA-støttet demokrati, må beskyttes mot Palestina. Når problemene vokser inn i staten, så blir jo tonen annerledes.
For USA (og for Israel) er det nok ikkje Palestina, men dei omkringliggande landa som Israel må beskyttas mot. I all hovudsak godtar jo USA Israels framstilling av virkeligheita, og israelarane ville jo ikkje godta eit slikt krav om medborgarrett frå palestinarane.
Om Hamas, Jihad og alle andre permanent stansa alle aksjonar og truslar, og alle nabolanda gjorde det samme, ville Israel heilt klart etter kvart få større vanskar med å forsvare sin politikk også i USA, men eg trur ikkje det vil vere nok til at USA ville forlange at dei skulle godta palestinaranes statsborgarskap mot Israels eigen vilje. Ideen om den "jødiske staten" har i seg sjøl stor sympati.
Legg inn en kommentar