Først må vi uttrykke lettelse for at vår kollega Raymond Lidal, som tidligare har bidratt på denne bloggen, nå er sikkert ute av fangenskap. Han vil sikkert, når den tid kjem, kunne gi viktige bidrag til vår kunnskap om Jemen.
Så til dagens tema. Utanriksforskaren Atle Toje avlegg i ein gjestekommentar i Bergens Tidende i dag, "Vi som hatet Vesten", ein visitt til: "Hvorfor har så mange islameksperter politisk tilhørighet på den politiske venstresiden?" Han nemner to som viser "en manglende skepsis mot islamisme som har behov for å bli forklart". Ei litt kronglete formulering, men han meiner vel at islamforskarar burde vere skeptiske mot islamisme, og at ein må jakte på grunnar til at dei ikkje ser ut til å vere det.
Han går seinare over til å snakke om den politiske venstresida generelt og "norsk bistandstenkning" og forlater det akademiske. Men dette blir jo hevda med jamne mellomrom, spesielt frå det ein kan kalle islamkritiske kretsar, så det kan vere grunn til å reflektere litt over det.
Venstre- og høgreforsking?
Først dette med venstresida og islamforsking. Vi hører det i litt ulike avtapningar, også at norske samfunnsforskarar generelt og f.eks. norske journalistar, skal vere dominert av folk som stemmer til venstre. Eg har ikkje tatt noen gallup hos mine kollegaer, men legg til grunn at vi har folk både frå det politiske sentrum og til høgre mellom dei, sjøl om det nok kan vere truverdig at, som hos journalistar, så står venstresida sterkare enn høgresida. Spørsmålet - som Toje ser ut til å ta for gitt, overraskande for ein utanriksforskar - er om dette da betyr at vi er politikarar i vår forsking, at vår forsking og resultata av dei er dirigert av kvart vårt politiske ståstad, og ikkje omvendt eller at dei to livsområda er autonome frå kvarandre.
Dersom det er slik at det i det heile finnes forskarar frå sentrum eller høgresida i Norge, så ville vi da få ei politisk delt forsking: Dei på venstresida driv venstrepolitisk forsking, dei på høgresida driv høgrepolitisk. Det har eg vanskelig å få auge på hos dei som driv med islam og Midtausten. Når vi samtalar over kaffen, kan nok ulike politiske oppfatningar komme til uttrykk, men i vår forsking og publikasjonar virkar vi ganske samstemte. Det finnes unntak, Lars Gule er t.d. ein filosof som har markert ein klart alternativ ståstad. Men han reknar seg nok til venstresida, blir angripe i islamkritiske fora, og har stilt seg avvisande til den typen generell kritikk som Toje framfører mot fagmiljøet: Han klarer å skille mellom forskinga og dei politiske konklusjonane ein trekker av den.
Faglige og normative utsegner
Det samme ville eg gjere. Toje trekker fram at Sveriges utanriksminister skal ha sagt at sharia-lovenes straffer "har ingen ting med islam å gjøre". Dét ville vore ein oppsiktsvekkande påstand, som må i så fall reknas som ein forsnakkelse eller kunnskapsløyse. Men vi hører ofte frå muslimar at IS sin brutale praksis er i strid med islam. Dette er normative utsegner som må forståas som at "eg ønsker ikkje at islam skal inkludere den typen brutalitet". Men det er openbart ikkje noen faglig påstand, og det er opplagt at IS sin ideologi og praksis "har med islam å gjere". Det faglige ligg her i å motsi påstanden om at islam må vere slik, at det er ein uomgjengelig voldelig essens i islam, islam utan vold er ikkje islam. Det er ein faglig debatt om essensialisme og grensene for kva ein kan kalle "islam". Noen kollegaer kan formulere det meir normativt som at IS driver "misbruk" av islam, eg vil nøye meg med å si at det er bruk av islam. Her kan det ligge ein nyanse. Men eg ser ikkje noen venstre-høgre-dimensjon i den nyansen.
Liknande nyansar kan det vere i synet på t.d. den parlamentariske islamismen (Brorskaps-tradisjonen). Eg prøver nok sterkare å få fram at innhaldet i denne tradisjonen ikkje er liberal, men kjønna (skilte kvinne- og mannsroller), moralsk kritikk av liberale kulturformer osv., slik at dei ikkje kan settas likt europeiske kristendemokratar i politisk innhald, sjøl om dei har akseptert det parlamentariske systemet. Dette er det nok semje om mellom forskarane, men noen kan vektlegge det litt annleis i formidlinga, og prioritere å motvirke uempiriske skremselsbilder, noe som også er viktig å få fram - ikkje eit skille i forståing, men i vektlegging og formidling. Eg brukar sjøl ikkje begrepet "islamofobi", men forstår kva andre forskarar legg i det, og ser at slike overdrivent negative syn på islam faktisk finnes i samfunnet.
Globale motsetningar eller lokal empiri
Heng noe av dette sammen med politisk venstreside? Som sagt, eg kan ikkje sjå det i vår faktiske forsking. Men det er jo riktig t.d. at i ein generasjon, på 1970-tallet, så var det mange som fekk interesse for Midtausten på grunn av Palestina-spørsmålet (min eigen generasjon er noe eldre, og kom til området via Afrika). I Palestina-spørsmålet var det derfor lenge ein klar og lett forståelig forskjell mellom Midtausten-forskarar og det allmenne politiske miljøet. Men her har altså den allmenne politikken svingt i dei tiåra som har gått, slik at forskarane nok ikkje skiller seg så mye ut lenger. Og dette ser ikkje ut til å ha vesentlig betydning for synet på islamisme. Om det er ein slik rekrutteringssak til islamforsking i vår generasjon, kunne det kanskje vere forholdet til innvandrarane, og som vi veit går ikkje dette langs den tradisjonelle venstre-høgre-aksen, sjøl om det jo er eit høgre-element også her, som i Palestina-spørsmålet.
Det som skiller forskarane ut, er nok heller lokal empirisme, at vi tar utgangspunkt i situasjonen i området meir enn i store overgripande ideologiar.
Og her kan eg slutte meg heilt til Tojes kritikk av venstresida: Tanken om at det alltid er USA sin feil. Det er det ikkje - heller ikkje nødvendigvis USAs forteneste om det går bra. Det er ein sterk tendens for alle som primært tenker politisk, og ganske tydelig på venstresida, til å sjå lokale konfliktar gjennom globale brilleglas: Dersom USA er involvert, så er det dei som bestemmer alt som skjer - og det er følgelig deira feil når ting går skeis. (Og om dei ikkje er involvert, så er ein heller ikkje spesielt interessert i konflikten.) Store gobale makter har openbart betydning, men i ein lokal kontekst som dei oftast ikkje kontrollerer og som overstyrer resultatet. USAs vilje til inngrep bør heller sjåas på som ein ressurs som lokale krefter kan bruke som best dei kan. Det er ikkje alltid olje som ligg bak. Det er mye oftare maktkamp mellom lokale krefter som er det avgjerande. Dette er også ofte ein grunn til å vere skeptisk til utanlandsk inngriping i ein lokal konflikt: Deira evne til å påvirke det endelige resultatet er ofte langt mindre enn dei ambisjonane dei kjem med.
Men her er det nettopp islam- og Midtaustensforskaranes perspektiv som kan leggas til grunn og forklare kva rammer politikarane realistisk kan ha.
1 kommentar:
Legg inn en kommentar