Det har ikkje vore så stor utvikling siste veka, fronten ligg rimelig fast inst i Syrte-bukta. USA har trappa ned bombetokta til fordel for Europa, mens vi har fått bedre rapportar frå den omringa byen Misurata i vest-Libya etter at eit tyrkisk skip klarte å komme inn og evakuere såra sist søndag. Det er der fortsatt skyting frå tanks og artilleri, men det er først og fremst snikskyttarar på hustaka som skaper frykt og tvingar folk til å halde seg innandørs. Det tyder på at korkje opprørane (som skyt tilbake med sine handvåpen) eller regimet har kontroll over dei sentrale delane av byen. Vi har også fått litt oversyn over falne, frå sjukehus i Misurata blir det anslått at kanskje rundt eitt tusen er drept der sidan opprøret starta.
På hovudfronten ved Brega, er det mangel på disiplin og kommandostruktur mellom opprørane som pregar stoda, til dei vestlige alliertes store fortviling: Dersom ein krig må vinnas på bakken, korleis skal dei kunne håpe eller tru at desse overivrige villstyringane som knapt kan peike rakettane rett veg og nektar ta noe slags ordre, skal kunne vinne sjøl over ein svekka Qadhafi-hær? Det er ikkje berre snakk om å sende inn våpen, men å gjere entusiastane om til ein hær, og det vil ta tid, lang tid. "Lojalistane" til regimet sit nå i ro bak sine liner ("Om Qadhafi ville, kunne han ha vore her om fire timar" sukka ein opprørsleiar i Ajdabiyya i går), men kor lenge vil dei vente og la motstandarane få lov til å bygge seg opp i fred og ro?
Det går tilbake til det som kanskje blir ettertankens hovudspørsmål, var det rett å gjere opprør? Dette er eit spørsmål som venstresida her heime har begynt å stille seg, i konflikten mellom dei som støttar FN-resolusjonen og den allierte innsatsen (inkl. hovuddelen av SV) og den fredsrørsla som ikkje støttar "krigen mot Libya". Venstresida er klart i eit dilemma her, det er tydelig at det gamle fredspartiet har problem med "sin første krig" - den første krigen Norge har gått inn i med SV i regjering - trass i at FN står bak. Partiet prøver derfor å tolke FN-vedtaket stramt og utelukkar at det skal bety regimeskifte, og er forsåvidt her på line med det øvrige politiske miljøet i Norge (bortsett frå FpU): Qadhafi-regimet må fjernas, men av libyarane sjøl. Men så er det altså vanskelig å sjå korleis libyarane skal klare det på eiga hand. Om dei ikkje greier det, så har ein to muligheiter til å nå målet: Enten eit kupp eller intern oppsplitting i Tripoli, eller forhandlingar der Qadhafi går frivillig. Håpet om eit internt kupp er nettopp det, eit håp som er tynt å bruke som strategi for krigen. Forhandlingar blir derfor svaret ein grip til, og det er også antikrigsrørslas svar: Ein må snakke sammen (men utan bombar og krigføring).
Det er, som vi har sett i nyheitene, ei mengde forskjellige forslag og delegasjonar, halvoffisielle, uoffisielle eller rett ut imaginære, om forhandlingar og samtalar, typisk utspill frå ein av partane som blir avvist utan vidare av den andre. Slik er det i alle krigar, og dei som vi hører om er oftast dei som ikkje har realistisk basis: Det er dei som vi ikkje hører om og som dukkar opp som troll i aske når dei er ferdige som kan føre fram. Slike samtalar foregår kanskje alt i det skjulte. Men spørsmålet er jo nettopp kva ei slik løysing skulle bestå i. Hovudproblemet er igjen Qadhafi-regimets smale basis, konsentrert om hans person og familie. I Egypt kunne ein general frå det gamle regimet erstatte ein annan (Mubarak), i Jemen er det høgst mulig at det samme skjer. Men i Libya fins det neppe noen annan slik general. Qadhafi har klart å fjerne alle mulige rivalar som kunne stått for ei slik mellomløysing. Derfor blir problemet: Skal ha dra eller skal han ikkje dra? Frå Tripolis side vil dei einaste som har makta der si: Vi kan forhandle om alt, bortsett frå at vi (familien Qadhafi) fortsatt skal ha ei rolle. Å gi opp det ville vere ein kapitulasjon, og vi treng ikkje kapitulere, vi kontrollerer godt over halve landet og kan vente på at dei i aust før eller seinare må gi seg. Opprørarane vil si: Vi kan forhandle om alt, bortsett frå at familien må bort. Held dei fram - det vere seg far eller son - betyr det berre at regimet fortsetter. Det er utenkelig at opprøret skal ende i at Qadhafi blir sittande.
Mellom desse to posisjonane er det vanskelig å tenke seg ei mellomløysing. Og trulig må det til ei ganske markert endring av maktbalansen før ein av dei gir etter og altså de facto kapitulerer. Kjem det etterlengta kuppet innanfrå så kan det skje, løper ein av partane tom for forsyningar og ressursar, kan det tippe balansen, men militært på bakken er det vanskelig nå å sjå kva som skal få løyst dette skårfestet. Utan altså at dei utanlandske styrkane kastar FN-kortet og fjerner Qadhafi sjøl, men så er dei altså bunde opp til å finne ei løysing for samfunnet etterpå. Og når dei knapt stolar nok på "opprørsrådet" til at dei vil utstyre dei med våpen til å slåss mot Qadhafi, er det vanskelig å sjå at dei vil berre forlate Libyas kyster og la det samme rådet ordne seg på eiga hand etterpå.
Så derfor altså, om vi argumenterer bakover: Vestens ansvar for post-Qadhafi-styret er ein konsekvens av at/om dei set inn bakkestyrkar. <-- Vestlige bakkestyrkar følger av at opprørane ikkje klarer jobben åleine. <-- "Jobben" vart vestmaktenes sak gjennom FN-vedtaket 1973. <-- FN-vedtaket kom fordi Qadhafi trua med massedrap i Benghazi. <-- Qadhafi trua med massedrap fordi demokrati-rørsla gjorde væpna opprør og prøvde å styrte Qadhafi militært. Så blir spørsmålet: burde dei gjort opprør? Dei var openbart ikkje i stand til å gjennomføre det, det ser i ettertid ut som reint overmot. Kvifor var dei ikkje berre snille og demonstrerte fredelig som i Egypt og Tunis og dei andre arabiske landa?
Dette spørsmålet blir stilt av noen innan antikrigsrørsla. Det smaker nok litt av etterpåklokskap. Men det er verdt likevel, som ein historisk eksersis, å ta alvorlig. Vi bør derfor rekapitulere litt kva som skjedde dei første dagane av det libyiske opprøret, for det starta jo fredelig, som i dei andre landa. Det var eit "Facebook-initiativ" som løp ut den 15-16. februar om å demonstrere for demokrati den 17. Dette fekk stor oppslutnad i byen al-Bayda, men også i andre byar i aust, også Zintan i Jabal Nafusa i vest vart nemnt [eg summerer opp dette frå reportasjane i Le Monde dei dagane det gjaldt]. Tripoli var rolig fram til den 19. Kor mange som deltok står ikkje i den avisa, men det vart skutt med skarpt mot demonstrantane, Human Rights Watch meldte om 24 drepte alt den 17. Tre dagar etter vart talet på drepte opp trulig minst 300, HRW meldte om 233 drept berre i Tripoli, 60 i Benghazi den 20. Dette ser, så langt eg finn frå Monde, ut til å vere dagen opprøret vart militært, ved at ei avdeling i Benghazi deserte og gjekk til angrep ein militærbarakke. Sivile plyndra militærlager som var blitt forlatt (det er naturligvis der dei fortsatt hentar sine våpen frå). Eg skal ikkje utelukke at slike spontane plyndringar skjedde før, men det ser ut til å vere 20. og 21.2 at den libyiske rørsla vendte seg definitivt opp i ei anna retning enn sine arabiske naboar og vart eit væpna opprør.
Altså minst 300 drepte før demonstrantane sjøl tok til våpen. Var det "rimelig provokasjon" for å handle annleis enn i Tunisia og Egypt? I alle arabiske land er det blitt skutt mot demonstrantar, i alle landa er det noen drepte, tilmed i elles fredelige Oman. Tapstalla i Egypt er nettopp offentliggjort, og går opp i noe over 800 i alt, i dei verste dagane i Kairo var det over 100 drepte. I Libya skjedde dette over ein eller to dagar, og i mange byar samtidig. Tallet er høgare enn i dei andre landa, men ikkje i ein annan storleiksorden. Kunne dei nådd fram med å godta desse tapa, tilpasse demonstrasjonsstrategien og prøve å halde ut som i andre land?
Det er kanskje umulig å svare på det utan å vere der. Men det kan ligge noe i måten regimet reagerte. Påstanden om at demonstrantane vart bomba av jagerfly er sterkt omstridt, russiske kjelder meiner å bevise at det ikkje skjedde (dvs. dei snakker om eitt bestemt angrep som var mot eit ammunisjonslager, ikkje sivile). Om eit slikt bombetokt fann stad vart det ikkje gjentatt, men berre ryktet kan ha skapt panikk. Det som derimot vart rapportert desse første dagane (altså før opprørane tok til våpen), er at helikopter vart satt inn. Noen seier dei frakta inn soldatar som så skaut frå bakken, andre at det vart skutt med maskingevær mot folkemengda frå helikopteret. Om dette skjedde, er det heilt klart ein intensitet i undertrykkinga som vi ikkje såg i dei andre landa.
Det andre poenget er forventningane om at eit langvarig, fredelig opprør som i Egypt ville i det heile kunne vere mulig. Var det tenkelig at Qadhafi skulle gå eller la seg affisere av at ei folkemengde, uansett kor stor, slo seg ned på ein plass i Tripoli, og langt mindre i Benghazi? Kor lenge ville dei fått bli sittande der? Var det mulig å få hundretusnar libyarar til å stille opp med den responsen alle rekna med ville ramme dei? Det er altså i så fall forhistoria, det regimet som libyarane har levd under, som gjorde at eit fredelig demonstrasjonsrørsle vart oppfatta som sjølmord (fysisk såvel som overført) av dei som stod for det, og at den "tunisiske vegen" var stengt.
Var opprøret overmot? Ja, det er tydelig at det var. Men det er tydelig nå. Det er vanskelig, særlig for dei på venstresida, å si i etterkant at det er feil å gjere forsøk på revolusjon når dei feiler. Spørsmålet er heller i kva grad omverda bør rake kastanjane ut av elden for ein revolusjon som ikkje hadde to i seg til å vinne sjøl; eller om det er moralsk forsvarlig å "sitte stille" og kjølig observere at revolusjonen blir knust i blod. I det ligg mye av dilemmaet om ein "humanitær intervensjon" der "verdenssamfunnet" tar på seg eit ansvar som det trulig ikkje er i stand til å bære, om vi ser ut frå tidligare forsøk.
Ingen kommentarer:
Legg inn en kommentar